Pluto

Pluto, de god van de onderwereld, die over alle machten van zijn somber schimmenrijk heerst, evenals Zeus over de machten van de hemelen. En zoals deze zijn heerschappij deelt met zijn echtgenote Hera, zo is ook Persephone, de echtgenote van Pluto, met hem de beheerseres van het schimmenrijk en zetelt naast hem op zijn troon. Het wezen van zijn heerschappij is duister; daarom is zijn woning in de diepte onder de aarde en heet hij zelf Hades of Aïdoneus, d.i. "de onzichtbare". Alles, wat hem aan gaat is geheimzinnig evenals de ondoorgrondelijke diepte van de aarde, waaruit alles komt en naar welk alles terugkeert. Een symbool daarvan is de onzichtbaar makende helm, die ook wel eens door andere goden, zoals door Athena en Hermes, ja zelfs door Perseus gebruikt werdt, maar toch het bijzonder eigendom is van Hades, die hem na de overwinning op de Titanen behaald,gekregen had van de Kyklopen. Zeer verschillende voorstellingen hebben zich aan het wezen van deze god gehecht. Bij de oudere dichters is hij de onverzoenlijke vijand van alle leven, aan wie men niet zonder schrik en vrees denken kan, een echte god des doods, die van geen zoenoffer, geen genade horen wil, en dan ook slechts bij uitzondering door de mensen vereerd werdt. Maar in het volksgeloof vormde zich omtrent hem, evenals dit voor Persephone geschied was, spoedig een zachtere voorstelling, daar met de toenemende ontwikkeling van het verstand de schrik, die de dood, bij de geheel onontwikkelde mens pleegt in te boezemen, langzamerhand verdween, en nu trad de andere zijde van den god op de voorgrond, volgens welke hij al de planten leven van de aarde uit de diepte laat te voorschijn komen en de mens ook uit de onderaardse mijnen en schachten de edele metalen toezendt. In die zin noemde men hem ook Pluton, somtijds Pluteus, d.i. "de rijkmakende god". Ook in de mysteriën speelde Hades of Pluto een grote rol. De geheimzinnige aard van zijn wezen en de grote tegenstellingen, die daarin werden aangetroffen, gaven hiertoe als van zelf aanleiding. Men trachtte die tegenstellingen op te lossen door vergelijkingen met het leven in de natuur. In zulk een oplossing zocht men troost bij het naderen van de dood. Daardoor veranderde het wezen van de god geheel en al, en in allerlei mystische genealogieën, deels duister, deels slecht en onvoldoende bekend, trachtte men die verandering door een bepaalde vorm uit te drukken. Als beheerser van de onderwereld behoort Hades tot de oudste van de Griekse goden. De hem betreffende mythe noemt hem als één der zonen van Cronos, (Saturnus ), die met goed gevolg de strijd tegen de Titanen ondernamen. Bij de verdeling van de wereld, toen Zeus de hemel en Poseidon de zee voor zijn aandeel kreeg, viel hem de aarde en wat onder de aarde is ten deel. Dit behoort hem toe als zijn uitsluitend rijk, waarvan hij de poorten steeds gesloten houdt, opdat niemand tegen zijn wil zal terugkeren naar het licht van de bovenwereld. Daar hij alle mensen zonder onderscheid, wiens levenstijd verstreken is, naar beneden haalt, naar zijn duister rijk, zo wordt hij ook wel Polydegmon of Polydektes genoemd, d.i. "degene, die velen opneemt". Over de wijze, waarop Hades zijn macht over de stervelingen uitoefent, had men in de oudste tijd voorstellingen, die volkomen overeenkwamen met het duistere wezen van de god. Men dacht dat Hades namelijk als een geweldig, sterke en verschrikkelijke rover overkwam, zoals hij ook voorkomt in de mythen betreffende Persephone, die hij met zijn snelle paarden als een kostbare buit ontvoert. Donkerzwart waren de paarden, waarmee hij plotseling uit de grond opsteeg, evenals alles wat tot het rijk der onderwereld behoort, een donkere kleur heeft. "De, door zijn paarden beroemde god met de gouden teugels" waren bijnamen die op deze voorstelling van de snelle rover Hades betrekking hadden. Later kwam men ook hieromtrent tot een zachtere voorstelling; men droeg het ambt om de zielen naar de onderwereld te geleiden op aan Hermes Psychopompos, die zodoende een dienaar werd van de onderaardse Zeus - zoals Pluto zeer dikwijls genoemd wordt - evenals hij dit op de Olympos is van den hemelse Zeus. - Ofschoon zich nu ook de oorspronkelijke, sombere voorstelling omtrent de onverbiddelijke god des doods in den loop der tijden zozeer gewijzigd heeft, dat men Hades zelfs "de herder van de volken" noemde, "die met zijn herderstaf de gestorvene naar de holle weg van de dood geleidt", toch behield hij voor de Grieken altijd iets afstotends, zodat er behalve de mythe van de roof van Persephone er bijna geen andere omtrent hem bestaan. Ook in de eredienst nam hij ter nauwernood een plaats in. Als men de verering uitzondert, die Hades bij de meer ruwe Thesprotiërs in Epeiros genoot, kan men in heel Griekenland geen andere tempel van de god aanwijzen dan die in Elis. Deze werd slechts éénmaal in het jaar geopend, namelijk op de dag van het feest van de god, en slechts ingewijden hadden toegang. Een altaar van Hades vond men ook te Olympia. Dáár vooral was het, dat men hem de naam gaf van de onderaardse Zeus en zijn beeld stond te Kolonos nabij Athene met de beelden van Hermes en Gaia. Daarentegen maakte zijn verering een belangrijk deel uit van de eredienst in de Griekse mysteriën, al stond hij hierbij ook niet in een zo hoog aanzien als Demeter en Persephone. Zijn geheime naam in de mysteriën was Axiokerses. Toen men in de latere tijd de Egyptische en de Griekse mythologie geheel door elkander smeet, en toen Persephone met de Egyptische Isis werd gelijkgesteld, werd Pluto in Serapis hervormd. Het spreekt van zelf, dat een god, wiens naam men zelfs huiverachtig was te noemen, door de beeldende kunstenaars niet dikwijls tot het voorwerp van hun voorstellingen werd gekozen. Er bestaan slechts zeer weinig beelden van Hades en deze zijn dan nog meest alle uit de tijd, toen hij reeds met Serapis was geïdentificeerd. Bij de Romeinen werd de beheerser der onderwereld Dis of Dis-pater genoemd. Langzamerhand werd hij evenwel geheel en al met de Griekse koning der schimmen geïdentificeerd en nam zelfs diens naam over.